محمد رضا سنگری: گاهی ائمه را بیشتر از خود پیامبر(ع) معرفی می کنیم هنوز او را نشناخته ایم

فرهنگ > دین و اندیشه - محمد رضا سنگری می گوید: «پیامبر(ص) در بین ما بسیار غریب است. حتی گاهی دیگر ائمه را بیشتر از خود پیامبر(ع) معرفی می کنیم. به عنوان مثال وقتی به مدینه می رویم آنقدر که به بقیع توجه می کنیم، به خود پیامبر توجه نمی کنیم.»

به گزارش خبرآنلاین، دکتر محمدرضا سنگری، عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت و گو با شفقنادرباره معرفت و آشنایی مسلمانان با آموزه های پیامبر اکرم سخن گفته است. متن این گفت و گو را در ادامه می خوانید.

* هر حکومتی بعد از تشکیل با گروهی از موافقان و مخالفان مواجه است و تا این مشکلات حل نشود اهداف حکومت به نتیجه نخواهد رسید، در زمان پیامبر(ص) نیز دشمنان، مخالفان و انحرافاتی وجود داشته است. اخلاق حکومتی پیامبر(ص) در دوره ای که در مدینه حضور داشتند و حکومت تشکیل دادند چگونه بود؟

یکی از خصوصیات بارزی که خداوند در قرآن درباره پیامبر(ص) مطرح می کند این است که می فرماید « من انفسکم؛ پیامبر از شما بود در شما بود با شما بود». پس پیامبر(ص) مردمی بوده است و کسی که مردمی است و از مردم برخاسته، در میان مردم باشد و با غم ها و دردهای آنها همراه باشد معلوم است که در نظام حکومتی و در سلوک و رفتار حکومتی خویش با مردم هم چنین رابطه ای دارد. این تصویر کلی است که قرآن درباره پیامبر فرموده است و نکته دیگر این است که وقتی قرآن مهمترین ویژگی پیامبر را مطرح می کند می فرماید «او رحمت برای عالمین بود» یعنی رأفت، مهربانی، نرمش با مردم و حتی با دشمنان از ویژگی های رفتاری پیامبر(ص) بوده است.

برای اینکه این موضوع را روشن کنیم می توانیم نمونه های رفتاری او را چه با نیروهای همراه یعنی با یاران و اصحاب و چه با مردم و چه در هنگامه نبرد و جنگ با دشمنان بررسی کنیم. پیامبر(ص) در صحنه های نبرد به یاران خویش توصیه می کرد که وقتی در حال حرکت هستید مبادا مردم آسیب ببیند، مبادا آب هایشان آلوده شود، خانه هایشان آسیب ببیند و مبادا ترس و وحشت در مردم ایجاد شود، در مواجهه با دشمن مواظب باشید اگر آن ها بد زبانی و بد رفتاری می کنند شما چنین رفتاری نداشته باشید اگر اسیر گرفتید با آنها درست و طبق نظامی که در قرآن مشخص شده با اسرا رفتار کنید.

به گمان من یکی از بارزترین نمونه های اخلاقی رفتار پیامبر(ص) در جنگ و با دشمنان زمانی است که پیامبر(ص) به فتح مکه می پردازد. مکه سرزمینی است که تجمع دشمنان پیامبر در آنجا بود. جنگ های احد و بدر را همان دشمنان به راه انداختند ابولهب ها و ابوسفیان ها بودند که شعله های جنگ بدر را روشن کردند با هزار نفر آمدند در مقابل پیامبری که ۳۱۳ نفر بیشتر یار نداشت و در جنگ احد تعداد بیش از ۷۰ نفر از بهترین یاران پیامبر به دست همین افراد به شهادت رسیدند که چهره شاخص این شهدا حضرت حمزه سید الشهدا بود که هند زن ابوسفیان، بدن او را مصله کرد و از آنها گردنبند درست کرد و بعد پهلوی او را درید و جگر حمزه را بیرون کشید و زیر دندان هایش گذاشت که حضرت زینب(س) در جریان کربلا وقتی یزید را خطاب قرار داد به او گفت« وَ ابْنُ آکلَهِ الاَکبَادِ» «ای پسر کسی که جگر خوار بود».

حال این سرزمینی بود که این همه به پیامبر ظلم کرد و جنگ احزاب را به راه انداختند اما پیامبر با ده هزار نیروی مسلح آماده می خواهد به فتح مکه برود زمانی که در آستانه شهر مکه رسید یکی از یاران پیامبر که فرمانده هم بود شعار داد «الیوم یوم الملحمه» امروز روز انتقام است تا این جمله را گفت پیامبر او را از فرماندهی برکنار کرد و پسرش را جای او گذاشت و گفت به جای اینکه شعار دهید امروز روز انتقام است بگویید « الیوم یوم المرحمه» امروز روز رحمت است و پیامبر خطاب به مردم مکه فرمود «سه جا امن است اگر به این سه جا پناه ببرید مصون خواهید ماند ۱: خانه کعبه ۲: هر کس در خانه خودش و ۳: خانه ابوسفیان که جنگ افروز و دشمن پیامبر بود اما پیامبر نسبت به او مرحمت کرد و حتی اموالی به او بخشید که ابوسفیان یا از سر ناگزیری یا دلایل دیگر به پیامبر ایمان آورد.

با مردم هم که در دوره اقتدار خویش بسیار لطیف و نرم برخورد می کرد. نقل شده است وقتی پیامبر به فتح قبیله ای که در آنجا فرزند حاتم طایی زندگی می کرد رفت عدی بن حاتم طایی یعنی پسر حاتم از ترس به سمت شام فرار کرد و آنقدر برای رفتن عجله کرد که خواهرش را همراه خود نبرد و خواهر تنها مانده بود. او هر روز سر راه پیامبر(ص) قرار می گرفت و زمانی که دید پیامبر(ص) با رحمت و مهربانی برخورد می کند و کسی را از دم تیغ نمی گذارند از پیامبر خواهش کرد که چون تنهاست کاری کند که به برادرش بپیوندد. او چند بار خواسته اش را برای حضرت مطرح کرد اما پیامبر جواب نمی داد.

بار آخر وقتی با اشاره حضرت علی(ع) باز خواسته اش را مطرح کرد پیامبر فرمود «اگر تا به حال پاسخ خواسته ات را ندادم به این دلیل بود که کاروان قابل اعتمادی که تو را به برادرت برساند پیدا نکرده بودم. امروز کاروانی به سمت شام می رود و تو هم می توانی بروی و به برادرت بپیوندی» وقتی او به برادر رسید برادرش تعجب کرد فکر کرد یا خواهر کشته شده است یا گزارش قتل عام قبیله را می دهد پس به برادر گفت "برادر به گمان من برخیز و برو به پیامبر ایمان بیاور". عدی به سمت شهر مدینه حرکت کرد اما صورت خود را پوشاند و به خود گفت اگر سه دلیل بر پیامبری او دیدم به او ایمان می آورم. پیامبر را در حالی دید که پیرزنی در راه پیامبر ایستاده و سوال می کرد و بیش از یک ساعت او را سرپا نگه داشته و سوالات خود را طرح می کرد و پیامبر با حوصله به سوالات او جواب می داد و عدی با خود گفت این یک دلیل. پیامبر از پیرزن جدا شد و به سمت خانه ای رفت. عدی وقتی نزدیک خانه شد سوال کرد این خانه کیست؟ به او گفتند این خانه پیامبر است خانه ای که بسیار ساده بود، اگر پادشاه بود برای خود کاخی می ساخت پس این دومین دلیل. عدی در زد و پیامبر در را به روی او باز کرد وقتی وارد شد هنوز صورتش پوشیده بود پیامبر عبای خود را زیر پایش گسترد و او را نشاند همین که این حالت را دید چهره را باز کرد و خطاب به پیامبر گفت که به حق تو پیامبر هستی و همان جا شهادتین خواند و به پیامبر ایمان آورد این رفتار پیامبر در سلوک خود با مردم و در جامعه و در دعوت آنها به سمت حق بود.

* در زمان پیامبر(ع) تعصبات قومی و قبیله ای زیادی در جامعه عربستان حاکم بود که اگر این تعصبات از بین نمی رفت دعوت پیامبر به نتیجه نمی رسید، پس پیامبر چگونه به اصلاح جامعه آن زمان عربستان پرداخت؟

پیامبر در سرزمینی برانگیخته شد که سال های سال جنگ های خونین قبیله ای در آنجا رایج بود کافی بود یک نفر از قبیله ای به دست فردی از قبایل دیگر کشته شود چنان جنگی بر افروخته می شد که چندین دهه طول می کشید و چندین قربانی برجای می گذاشت و اگر کسی شعر عصر جاهلیت را بخواند می تواند به نمونه هایی از این دست راه پیدا کند. خدا در قرآن به پیامبر می فرماید« کاری که تو کردی این بود که دل های گسسته از هم را به هم پیوسته کردی» «اذْکُرُوا نِعْمَتَ ا للَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ» به یاد آورید زمانی که شما دشمن بودید و پیامبر الفت در قلب ها ایجاد کرد» پیامبر کوشش کرد که به آنها بفهماند رنگ مهم نیست، نژاد تعیین کننده نیست پول و ثروت و امکانات، منزلت و مقام انسان را مشخص نمی کند.

ارزش های انسان به چند چیز است: ۱ دانش ۲ علم ۳ تقوا ۴ ایمان است و اگر اینها را داشته باشید نسبت به دیگران برتری دارید اما نه برتری به معنای اینکه پست و مقام و موقعیت شما باید بالاتر باشد بلکه به معنای اینکه در پیشگاه خدا ارزش شما بالاتر است و معمولا اگر کسی اینها را داشته باشد در پی مال و پست و موقعیت نیست. پیامبر قبایل را به هم نزدیک کرد و یکی از کارهایی که کرد این بود که زمینه ازدواج در قبایل را رشد داد حتی خودش هم این کار را کرد یعنی از قبایل مخالف همسر انتخاب می کرد همسرانش هم نه برای شهوت رانی بود بلکه سن خیلی از آنها از پیامبر بالاتر بود و با این کار، خود به خود قبایل را بهم نزدیک می کرد و این یکی از شیوه های شیرین پیامبر بود که هم سعی کرد یارانش را به ازدواج تشویق کند و روابط قبیلگی را به صلح و سازش تبدیل کند و هم خودش شخصا در این زمینه اقدام کرد.

* پیامبر اکرم(ص) مناسبات حکومت خود را با افراد جامعه و دیگر کشورها بر چه اساسی تعیین می کرد؟

خداوند در قرآن می فرماید « اگر پیامبر کوچکترین خلافی می کرد ما حیات او را تمام می کردیم او وظیفه داشت طبق قرآن عمل کند. قرآن هم به مودّت، صمیمیت، مهربانی و گذشت دعوت کرده بود به پیوند دادن قلب ها، به جای عسر به یسر دعوت کرد «یُرِیدُ ا للَّهُ بِکُمْ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمْ الْعُسْر» خدا برای شما یسر انتخاب کرد است نه عسر یعنی آسانی خواسته و سختی نخواسته است و پیامبر چنین کاری کرد که باعث شد دل ها او را دوست بدارند و به او عشق بورزند و این عشق ورزی را در زمانی که او مکه را فتح می کرد دیدند چون دشمنان پیامبر دیدند پیامبر در حال وضو گرفتن است و همه دستهایشان را زیر قطرات وضوی پیامبر گرفتند و آن را به صورت خود می زنند و ابوسفیان در این حالت گفت ما با چنین کسی نمی توانیم بجنگیم وقتی این قدر مورد پذیرش و لطف و محبت جامعه است.

* دیپلماسی امروز به معنای دانش ارتباط میان سیاست ‌مداران و سران کشورهای جهان است. پیامبر اسلام در زمان حکومت خود چه اهداف دیپلماسی در داخل و خارج از عربستان داشتند و به چه دلیل ارتباط برقرار کردن را ضروری می دانستند؟

پیامبر با شروع نهضت خود یعنی همزمان با بعثت پیامبر(ص) خیلی آرام و نرم حرکت می کرد اول از خویشاوندان خود شروع کرد بعد آرام آرام دامنه ارتباطات خود را گسترد. سران کشورهای آن روزگار را دعوت به توحید کرد، دعوت به حقیقتی که مشترک همه ادیان است یعنی هیچ وقت نیامد به چیزی دعوت کند که در ادیان دیگر نیست. وقتی که جعفر طیار در حبشه قسمت هایی از قرآن و سوره مریم را برای امپراتور خواند او دید این سخنان همان سخنانی است که در انجیل آمده است و به شکل بسیار دقیق تر و کامل تر است و این بود که اسلام را پذیرفت. پیامبر(ص) حتی سفرایی که انتخاب می کرد بهترین ها و گاهی هم بسیار جوان بودند و معمولا سعی می کرد سفرایی که انتخاب می کند سه ویژگی داشته باشند ۱: رشید و شجاع باشند :۲ خوش سیما باشند ۳: خوش سخن باشند یعنی توانمندی در ارتباط کلامی داشته باشند. پیامبر کوشش می کرد با همه قبایل و بعد در سطوح فراتر آن با دیگر کشورها ارتباط برقرار کند و همه را به کلمه واحد دعوت می کرد که کلمه واحد غیر از وجه مشترک همه ادیان چیز دیگری نیست.

* به نظر شما جوامع اسلامی تا چه حد در پیاده کردن اخلاق علوی در جامعه موفق بودند آیا اخلاق اجرا شده در این کشور ها را می توان مصداق اخلاق علوی دانست؟

خداوند اسوه معرفی کرده است یعنی الگو و سرمشقی برای زندگی انسان در همیشه تاریخ و این اسوه را دقیق به ما شناسانده است که چه ویژگی هایی دارد ما چه در فردیت و چه در ملیت نظام اجتماعی با پیامبر فاصله بسیاری داریم که باید این فاصله ها را از بین ببریم و خود را به او که اسوه و سرمشق برای همه انسان هاست نزدیک کنیم. ما با آموزه های پیامبر فاصله داریم زیرا آن معرفت لازم را نداریم. یعنی او را نشناختیم. پیامبر(ص) در بین ما بسیار غریب است. حتی گاهی دیگر ائمه را بیشتر از خود پیامبر(ع) معرفی می کنیم. به عنوان مثال وقتی به مدینه می رویم آنقدر که به بقیع توجه می کنیم، به خود پیامبر توجه نمی کنیم خب این غفلتی است که ما دچار آن هستیم. باید رفتار و سلوک و سبک زندگی پیامبر را برای جامعه تشریح کنیم دریغا فقط همین ایام که رحلت پیامبر(ع) یا ایام ولادت است فقط از او صحبت می کنیم.

/6262